Musa (ə) məsumdur

Musa nə deməkdir?

Musa (ə) Musa adının verilməsi ilə bağı bir sıra fərziyyələr irəli sürülmüşdür. Ən uyğunu Şeyx Səduqun "İləluş-şəraye" kitabında olan sözdür.Müəllifin sözünə görə "Hz Musan (ə) bir taxta sandıqda suya buraxıldığı üçün və ağacla su arasında qaldığı üçün ona bu ad verilib." Bu adı iki hissədən mu+sa dan ibarətdir. Mu ( مو ) = su. Sa ( سی ) = ağac.

Digər nəzər isə budur ki, Fironun xanımı Asiyə Musa (ə) sudan çıxardır və "Mən onu sudan çıxartdım" deyir. Bu cümlə də Misir və ya ibri dilində Musa mənasına gəlir. Musa sözünün "doğulmuş" və ya "bir oğlan" mənasına gəldiyini söyləyənlər də vardır.

Musa (ə) ulu-əzm peyğəmbərlərindən olub, Kəlimullah ləqəbi ilə məşhur olmuşdur. Musa (ə) adı 33 sürədə 133 dəfə zikr olunur.

 

Qibtini Musa (ə) öldürdü?

وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَاسْتَوَى آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ

(Musanın) cismi qüvvələri kamilləşəndə və əqli gücü möhkəmlənəndə Biz ona hikmət (və əqli elmlər) və (keçmiş şəriətlər barəsində) elm verdk. (Biz) yaxşı əməl sahiblərini beləcə mükafatlandırırıq. (Qəsəs 14)

وَدَخَلَ الْمَدِينَةَ عَلَى حِينِ غَفْلَةٍ مِّنْ أَهْلِهَا فَوَجَدَ فِيهَا رَجُلَيْنِ يَقْتَتِلَانِ هَذَا مِن شِيعَتِهِ وَهَذَا مِنْ عَدُوِّهِ فَاسْتَغَاثَهُ الَّذِي مِن شِيعَتِهِ عَلَى الَّذِي مِنْ عَدُوِّهِ فَوَكَزَهُ مُوسَى فَقَضَى عَلَيْهِ قَالَ هَذَا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُّضِلٌّ مُّبِينٌ

(Musa Fironun qəsrindən) şəhərə əhalisi xəbərsizkən daxil oldu. İki nəfərin bir-birilə vuruşduğunu gördü. Biri onun tərfdarlarından o biri düşmənlərindən. Tərəfdarlarından olan şəxs düşməninə qarşı ondan kömək istədi. Belə olduqda Musa bir yumruq vuraraq onu öldürdü, dedi: Bu (dava) şeytan əməlindəndir, həqiqətən, (şeytan insanı) açıq-aşkar zəlalətə salan bir düşməndir. (Qəsəs 15)

Ayənin ümumi izahı:

Musa (ə) şəhərə daxil olmas ilə bağlı təfsirlərdə əsasən iki fikir var mövcuddur. Deyirlər ya Fironun sarayı şəhərdən kənarda idi ya da başqa təfsirdə var ki, Musa (ə) hələ peyğəmbər olmamışdan öncə də Fironun sarayında tövhidlə bağlı bəzi məsələləri qeyd edirdi. Firon bundan qəzəblənirdi və bir dəfəsində onu sarayından qovmuşdu. Musa (ə) şəhərə daxil olduqda iki nəfrin dalaşdığını görür. Bunlardan biri müşrik-kafir biri də iman əhlidir. Biri Qibti (kafir)– Firon tərəfdarı, digəri sibti (mömin) – Musa (ə) tərəfdarıdır. Bu özü göstərir ki hələ Musa (ə) peyğəmbərlikdən öncə də tərəfdarları vardı. İman əhli sizi köməyə çağırsa lazımdır ki, köməyinə gedəsiniz. Musa (ə) tərəfdarı onu köməyə çağırdıqda Musa (ə) onun köməyinə gedir onları ayırmaq məqsədi ilə əlinin içi ilə onun sinəsinə yumruq vurur. Məqsədi onu öldürmək deyildi. Amma o şəxs ölür.

فَوَكَزَهُ مُوسَى – Musa (ə) yumruqla onu vurdu.Quran deyir ki, vurdu. Demir öldürdü. Çünki, Musa (ə) –ın məqsədi öldürmək deyildi.Musa (ə) yumruqla onun sinəsinə vurdu bu məqsədlə ki, iman əhlini müdafiə edə. Amma o cismən zəif idi, Musa (ə) da yumruğu möhkəm oldu və öldü. Hətta fərz edək ki, onun məqsədi öldümək idi. Yenə də şəri cəhətdən bunun bir günahı olmazdı. Çünki, o müşrik idi və iman əhlinə də hücum çəkən o idi.

Ərəb lüğətində وکز kimisə qətlə yetirmək mənasında deyil, "vurmaq və dəf etmək" mənasındadır. Quran özü isbat edir ki, Musa (ə) qibtini öldürməyib. Hətta Musa (ə) bilərəkdən belə o qibtini öldürsəydi yenə də irada yer olmazdı. Çünki, o bir müsəlmana hücum çəkib ona əziyyət edirdi və əqidə cəhətdən də müşrik və ya kafir idi.

Musanın (ə) o möminin harayına çatması nəinki günah hətta savabdır. Peyğəmbər (s) buyurur: “Hər kəs ki, bir məzlumun səsini duysa ki, onu köməyə çağırır və o getməsə o müsəlman deyil.”

Hz Musa (ə) bu zaman peyğəmbər deyildi. Olsaydı belə heç bir eybi olmazdı. Musa (ə) bu işi ilə özünü zəhmətə saldı, işi-risaləti təxirə düşdü.

فَوَكَزَهُ مُوسَى فَقَضَى عَلَيْهِ    - Musa (ə) onu yumruqla vurdu və o ölür.

  فَقَضَى عَلَيْهِ  - o öldü.

Bu ölmək işin nəticəsidir. Amma bu nəticə Musa (ə) ın gücünün nəticəsidir, onun məqsədinin nəticəsi yox. Bu hadisədə mühum olan qibtinin öldürülməsi deyil əslində mövzu budur ki Hz Musa (ə) buyurdu.

هَذَا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ    - Dedi: Bu (dava) şeytan əməlindəndir. (Qəsəs 15)

Bəziləri Musa (ə) – ın bu sözünü doğru təhlil etmir. Deyirlər ki, Musa (ə) buyurdu. Bu iş, yəni mənim yumruq vurmağım şeytanın əməli idi. Yaxşı əgər Musa (ə) onları ayırmaq istəməsəydi və iman əhli o müşrik tərəfindən öldürülsəydi bu Allah tərəfindən olardı? Əgər Musa (ə) onun köməyinə getməsəydi bu irad olardı, onda deyilə bilərdi ki, niyə iman əhli onu çağırdı amma o laqeyid yanaşdı?

  Ayədəki həzə (هَذَا)- işarə əvəzliyi – yəni bu. Bu nədir?

Həzə “Bu” məqsəd Musa (ə) deyil. Çünki, o pis iş görməmişdi. O iman əhli ki, ona hücum edib ona əziyyət edirdi məqsəd o da deyil. Məqsəd o qibti idi. Onun işi şeytanın işi idi.

Musa (ə) daha sonralar Misirə qayıdanda özü buyurur ki, bu işi görərkən xəbərsiz idim ki, o adam ölər. (Şuəra 20)

قَالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ

(Musa) dedi: Ey Rəbbim, əlbəttə ki, mən (bu qibtini vurub öldürməklə) özüm-özümə zülm etdim, (çünki, özümü Fironun adamlarının təhlükəsinə atdım). Buna görə məni bağışla (onun pis nəticələrindən məni qoru.) Allah onu bağışladı.Həqiqətən, o, bağışlayan və mehribandır. (Qəsəs 16)

Ayədəki, zülm sözünü niyə bəziləri ancaq günah kimi anlayır? Zülm sözü məgər ancaq günah üçün istifadə olunur? Ərəblər qaranlığa da zülm deyir. Necə ki bizdə o sözdən törəyən zülmət sözünü istifadə edirik. İnsanın bilmədən həyata keçirtdiyi əmələ də zülm deyilir. Müstəhəbb bir işin tərki də insanın nəfsinə zülmüdür. İlahi insanlar məkruh işi belə özlərinə zülm hesab edirlər.

Hz Musa (ə) qibtini vurarkən məqsədi, öldürmək deyildi.Onu öldürmək qəsdi yox idi. Fərz edək ki, iki müsəlman vuruşur. Onları ayırmaq məqsədi ilə yaxınlaşıb, yenə bu hadisə baş versəydi yenə bu iş zülm olmazdı. O ki qala bir müşrikə qarşı. Musa (ə) bilmədən o şəxsi öldürməsi səbəb oldu ki özünü Fironun adamlarının təhlükəsinə atdı. 10 il risalət təxirə düşdü. Bu hadisədən sonra qaçır gedir Misirdən və 10 il Hz Şüeybə çobanlıq edir.

Zülm sözü Quranda da baxsaq görərik həmişə günah mənasında deyil. Məsələn Kəhf 33-də zülm sözü gəlir, lakin azalma-əskilmə mənasında.

كِلْتَا الْجَنَّتَيْنِ آتَتْ أُكُلَهَا وَلَمْ تَظْلِمْ مِنْهُ شَيْئًا وَفَجَّرْنَا خِلَالَهُمَا نَهَرًا

Hər iki bağ öz meyvələrini verir və ondan bir şey əskiltmirdilər. Və o ikisinin (iki bağın) arasından bir çay axıtdıq.

   فَاغْفِرْ لِي - Məni bağışla.

Süleyman (ə)-ın məsumluğu ilə bağlı araşdırmada biz ğafr sözünə toxunduq. Qeyd etdik ki; “Ğafərə ərəb dilində əsasən rəf deyil, dəf dir. Yəni, ğafərə nəyisə aradan aparmaq deyil, nəyisə qorumaqdır. Ğafərə bir şeyin üzərini örtmək – bu məqsədlə ki, onu çirkinliklərdən hifz etsin. Əsl mənası budur. Yəni ilahi! İcazə vermə ki, ən kiçik fikir, xəta belə mənə üz gətirsin.” Musa (ə) da buyurur ki ilahi bu işi məxfi saxla Firon bilməsin. Ğafr – bir mənası da gizlətmək, məxfi saxlamaq deməkdir.

Hz Musanın o qibtini bilmədən öldürməsi səbəb oldu ki, təbliği 10 il yubana. Bunun üçün Allahdan istəyir ki, belə bir maniə yenidən yaranmaya. Digər tərəfdən əgər Musa (ə) o qibtini bilərəkdən öldürmüş olsa, yalnız Allahın bağışlaması kifayət etmir. Gərək onu öldürdüyü üçün əvəzin verə. Qan pulunu verə. Amma bu məsələyə dəlalət edən bir mövzu yoxdur. Deməli bu ğafəra sözü “zələmtu nəfsi”-yə aiddir Onu da izah etdik. Bu hadisələr baş verdikdə Musa (ə) peyğəmbər də deyildi. O zamanacan heç bir möcüzəsi yox idi və o zamanacan ona heç bir vəhy də olmamışdı.

Musa (ə) Mədyəndən Misirə gedən zaman bir atəş görür.

إِنِّي آنَسْتُ نَارًا   - Həqiqətən mən bir nur görürəm.

Əgər ona daha öncə vəhy olsaydı bilərdi ki, o gördüyü atəş yox, nurdur.

Musa (ə) Misirə gəlir. 10 il öncənin sözün bunlara deyir:

 فَفَرَرْتُ مِنكُمْ لَمَّا خِفْتُكُمْ - Buna görə də sizdən qorxub qaçdım.

فَوَهَبَ لِي رَبِّي حُكْمًا وَجَعَلَنِي مِنَ الْمُرْسَلِينَ

Sonra Rəbbim mənə peyğəmbərlik, hikmət və şəriət elmi əta etdi, məni Öz peyğəmbərlərindən etdi. (Şuəra 21)

Musa (ə) Mədyənə 10 il sonra qayıdır və qardaşı Harun (ə) la birgə Fironun sarayına gedir öz peyğəmbərliyin açıqlayır. Firon deyir.

قَالَ أَلَمْ نُرَبِّكَ فِينَا وَلِيدًا وَلَبِثْتَ فِينَا مِنْ عُمُرِكَ سِنِينَ

Firon dedi: Məgər biz səni uşaqlıq çağında öz yanımızda böyütmədikmi? Ömrünün neçə ilini bizim yanımızda qalmadınmı? (Şuəra 18)

وَفَعَلْتَ فَعْلَتَكَ الَّتِي فَعَلْتَ وَأَنتَ مِنَ الْكَافِرِينَ

Sən nankorlardan olduğun halda, elədiyin o işi də elədin. (bir nəfəri öldürdün). (Şuəra 19)

قَالَ فَعَلْتُهَا إِذًا وَأَنَا مِنَ الضَّالِّينَ

(Musa) dedi: O işi o vaxt edərkən mən xəbərsizlərdən idim (xəbərsiz idim ki, bir zərbə bir kəsin ölümünə səbə ola bilər) (Şuəra 20)

Zallin – sözünün bir mənası da təfsirlərə əsasən – “mən o zaman peyğəmbər deyildim”dir.

فَفَرَرْتُ مِنكُمْ لَمَّا خِفْتُكُمْ

Buna görə də sizdən qorxub qaçdım.

فَوَهَبَ لِي رَبِّي حُكْمًا وَجَعَلَنِي مِنَ الْمُرْسَلِينَ

Sonra Rəbbim mənə peyğəmbərlik, hikmət və şəriət elmi əta etdi, məni Öz peyğəmbərlərindən etdi. (Şuəra 21)

Hz Musanın dili pəltək idi?

Hz Musa (ə) la bağlı bir məsələ də bundan ibarətdir ki, bir gün Musa (ə) Fironun saqqalından bərk yapışır. Bu hadisədən Firon qəzəblənir və deyir: “Deyəsən yuxuda gördüyüm elə bu uşaqdır ki, mənim səltənətimə son qoyacaq”. Onu imtahan etmək məqsədi ilə qarşısına göz və qızıl (bəzi mənbələrdə göz və qırmızı rəngli almalar) qoyulur. Deyirlər ki, peyğəmbərlər (ə) uşaqlıqdan ağıllı olurlar. Əgər əlini qızıla tərəf uzatsa bilərik ki, bu o vəd edilən peyğəmbərdir. Musa (ə) ilk öncə əlini qızıla uzatmaq istəsə də Allahın xüsusi inayəti ilə və ya Cəbrayıl (ə) vasitəsi ilə əlini közə tərəf aparır və o közü götürüb ağzına salır və dili yanır. Daha sonralar peyğəmbər (ə) seçildikdən sonra dilinin açılması üçün Allaha dua edir.

وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِي

Dilimdən düyünü aç. (Taha 27)

يَفْقَهُوا قَوْلِي   - ki sözümü başa düşsünlər. (Taha 28)

Bu məsələyə bir qədər də fərqli yanaşa bilərik. Musa (ə) bu dua ilə yalnız dilinin pəltəkliyi üçün yox, dilinin, sözünün bəlağətinin gözəlləşməsi, sözünün təsirli olması üçün dua edir həm də. Yəni yalnız dil üçün yox, o dildən çıxan sözlərin də təsirili olması və hədəfə yetişməsi üçün edilən bir duadır.

Musa (ə) Tura dağına getməsi və qövmün azması.

Musa (ə) la bağlı bir məsələdə bundan ibarətdir ki, Hz Musa (ə) öz qövmündən seçilmiş bəziləri ilə Tur dağına getdikdə hamıdan ilk öncə ora çatır. Allah buyurur:

وَمَا أَعْجَلَكَ عَن قَوْمِكَ يَا مُوسَى

Ey Musa! Səni nə tələsdirdi ki, qövmündən qabaq gəldin? (Taha 83)

قَالَ هُمْ أُولَاء عَلَى أَثَرِي وَعَجِلْتُ إِلَيْكَ رَبِّ لِتَرْضَى

Dedi: İndi onlar da mənim arxamca gəlirlər. Ey Rəbbim, mən Sənə tərəf tələsdim ki, məndən razı qalasan. (Taha 84)

Bu ayəyə diqqəti olan hər kəs mövzunu anlamaqda heç də çətinlik çəkməz. Musa (ə) tələsməyinin səbəbini Allahın razılığı ilə əlaqələndirir. “Sənə tərəf tələsdim ki, məndən razı qalasan.” buyurur. (Taha 84)

Xeyir bir işə tələsmək xeyirdir, savabdır.

قَالَ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِن بَعْدِكَ وَأَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ

Allah buyurdu: Biz səndən sonra sənin qövmünü sınadıq və Samiri onları azdırdı. (Taha 85)

Musa (ə) 40 gün sonra qayıdır qövmünün yanına. 30 gün və daha sonra Allah bu 30 günə 10 gün daha əlavə edir. Hədis və təfsirlərdə 10 günün əlavə olması o qövmün imtahan olunması ilə izah olunur. Allah imanlarını imtahan etdi. Fərz edək ki, peyğəmbər aradan getdi bu səbəbdirmi insan Allahdan üz döndərə? Quran buyurur ki xeyr.

وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ ۚ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَىٰ أَعْقَابِكُمْ ۚ وَمَنْ يَنْقَلِبْ عَلَىٰ عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئًا ۗ وَسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ

Muhəmməd ancaq bir elçidir. Ondan əvvəl də elçilər gəlib getmişlər. Məgər o ölərsə və ya öldürülərsə siz gerimi dönəcəksiniz? Kim geri dönərsə, Allaha heç bir zərər yetirməz. Allah şükür edənləri mükafatlandırar. (Ali-İmran 144)

Allah Musa (ə) xəbər verir ki, qövmü yolunu azıb. Tur dağından qövmünə tərəf qayıdır.

 فَرَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ   - Musa qövmünə tərəf qayıtdı. Bu qayıtmağın iki yönü var. Musa (ə) –ın bu xəbəri eşidib ilk addımı götürməyi və öz qövmünün yanına gəlib yetişməyi. Hər ikisi bu racəə- qayıtmaq felinin içərisindədir.

فَرَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفًا

Musa (ə) iki halda qayıdır qövmünə. Qəzəb və məyusluq halında. (Taha 86)

Musa (ə) onların küfrə-şirkə geri dönmələrinə qəzəbləndi. Təssüf etdi buna görə ki, nə üçün bu qövm Allahdan uzaq düşdü?

Musa (ə) qövmünün yanına çatdıqda onların bu işin doğru olmadığın onlara çatdırır və düşüncə nurunun inkişafı üçün suallar verir. Musa (ə) qardaşı Harun (ə) da Musa (ə) gələnədək onları bu işdən çəkindirir. Bu qeyd olunanları Taha 87-dən ta 92-ci ayələrə qədər olan hissələri mütaliə etməklə görə bilərsiniz.  Musa (ə) qövmünün arasına yetişdikdə Harun (ə) –ma buyurur:

قَالَ يَا هَارُونُ مَا مَنَعَكَ إِذْ رَأَيْتَهُمْ ضَلُّوا

Ey Harun! Onların azdıqlarını gördüyün zaman sənə nə mane oldu? (Taha 92)

لَّا تَتَّبِعَنِ أَفَعَصَيْتَ أَمْرِي

Nə mane oldu ki mənə tabe olasan. Mənim əmrimə itaətsiklik edəsən? (Taha 93)

Bu ayələri ona görə qeyd edirik ki, bəziləri irad tutur ki, iki peyğəmbər bir-birin ittiham edir və ya deyirlər ki, Harun (ə) niyə Musaya itaət etməyib ki bu sualı ona verir və s.

Diqqət edin! Bu sualın mənası bu deyil ki Harun (ə) günahkardır. Musa (ə) sual verir ittiham etmir. Camaat az bir müddət ərzində buzova itaət etməyə başlayıb səbəbin öyrənmək istəyir. Sual buna görədir.

Bir peyğəmbəri digərindən bir şeyi soruşmağı məgər eyibdir? Bəzən bir bilən adam sualı verir ki, onun cavabı ilə digərləri məsələdən agah olsunlar. Bu sual da bu yöndən idi. Musa (ə) bilir bunlar nə səbəbdən və nəyə görə yolun azıb. Allah xəbər vermişdi bu hadisəni ona.

Hz İbrahim (ə) bəhsində bir ayə var.

وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَى

“Yada sal o zamanı ki, İbrahim dedi: Ey Rəbbim, ölüləri necə diriltməyini mənə göstər.”

قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِن

“Dedi: Məgər inanmırsan?”

Sual verən Allahdır. Allah bilmir ki, İbrahim (ə) inanır ya yox? Bilir. Niyə soruşur? Biz bu sualın cavabı ilə öyrənək ki bu sual niyə verildi. Allah sual verməsəydi bu cavab verilməzdi.

قَالَ بَلَى وَلَكِن لِّيَطْمَئِنَّ قَلْبِي

“Dedi: Əksinə, lakin qəlbimin rahatlıq tapması üçün istədim.”

Musa (ə) da sualı verir buna görə ki, biz və o an orada olanlar məsələni daha aydın şəkildə öyrənsinlər.Harun (ə) da cavabında buyurur ki,

إِنِّي خَشِيتُ أَن تَقُولَ فَرَّقْتَ بَيْنَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَمْ تَرْقُبْ قَوْلِي

Həqiqətən mən (onlara təzyiq göstərəciyim təqdirdə) sənin “İsrail övladlarının arasına təfriqə saldın və mənim tapşırığıma əməl etmədin” deyəcəyindən qorxdum. (Taha 94)

Musa (ə) qövmünün bu işinə təəssüf edir və Allaha xatir onlara əsəbləşir və

وَأَلْقَى الألْوَاحَ

“Və (Tövratın) lövhələrini atdı.” (Əraf 150)

Ərəb dilində istifadə edilən bu fel (أَلْقَى - əlqa) Quranda təkcə atmaq mənasında deyil, digər fərqli mənalarda da işlənmişdir.

Bu sözün mənası üçün lüğətə müraciət olunsa görərik ki, bu felin digər mənaları da vardır.

Bir şeyi uzağa atmaq, belə bir şəkildə ki, onu gözlə görmək mümkün olsun. Bu söz ürfdə hər bir şey ki, kənara qoyulur, onun barəsində də istifadə olunur.

Quranda bu felin fərqli mənalarda işləndiyi yerlərə nəzər salaq;

تُلْقُونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ  - Siz onlarla dostluq edirsiniz. (Mumtəhinə 1) (etmək)

فَألْقَوْا إِلَيْهِمُ الْقَوْلَ إِنَّكُمْ لَكَاذِبُونَ   - Bu sözü onlara qaytaracaqlar, həqiqətən siz yalançısınız. (Nəhl 86) (qaytarmaq)

وَأَلْقَوْاْ إِلَى اللّهِ   - (Müşriklər) o gün Allaha təslim olacaq. (Nəhl 87) (təslim olmaq)

إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا  - Biz sənə ağır bir kəlam vəhy edəcəyik. (Muzzəmmil 5) (Təlqin etmək, vəhy etmək)

أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَهُوَ شَهِيدٌ  -Yaxud hazır olub qulaq asan üçün. (Qaf 37) (Qulaq asmaq)

فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سُجَّدًا قَالُوا  - Beləcə sehrbazlar səcdəyə qapanıb dedilər. (Taha 70) (qapanmaq)

Quran ayələrindən istifadə edib gördük ki, Musa (ə) barədə istifadə olunan atmaq feli – heç də həmişə atmaq olaraq istifadə edilməyib. İkinci bir məsələ bdur ki, Tövrat da ilahi kəlam idi, Quran kimi. Necə mümkündür bir peyğəmbər Allahın sözünü ayaq altına hörmətsizcəsinə ata? Musa (ə) o müqəddəs kəlamları münasib bir yerə qoydu, nəinki yerə atdı.

Musa (ə) bu əməli ilə qövmünə başa salmaq istədi ki, bu ilahi əmr və qadağanları kağız üzərində qalıb əmələ keçmədiyi müddətcə faydalı olmayacaqdır. Musa (ə) ın bu narahatçılığı ilə qövmü anladı ki, nə qədər pis bir işə bulaşıblar. Lövhələri atmaq ifadəsi Musa (ə) narahatçılığın şiddətinin bir nişanəsidir.

Atmaq- ixtiyari deyildi. İxtiyarsız əlindən düşdü. Peyğəmbər bu cür müqəddəs kəlamı atarmı? Təfsirlərə əsasən ən yaxşı halda deyə bilərik ki, Musa (ə)  bu lövhədəki əmrləri qadağanları çatdırmaq üçün qövmünü arasına gəldikdə görür ki camaat artıq bütpərəst olub. İşin mahiyyəti aradan gedib. Belə halda əlindən düşür o lövhələr.

Bu qeyd olunanlar müxtəlif təfsir və izahlar idi. Hər bir halda, Musa (ə) bir peyğəmbərdir və məlumdur ki, ilahi kəlamları bilərəkdən yerə atmaz. Musa (ə) Tövratı yerə atdı deyənlər sizə sadə sual verim. Siz bir müsəlman olaraq öz ixtiyarınızla, bilərəkdən Quranı yerə atarsınızmı? Əsla! Heç vaxt! deyəcəksiniz. Siz bir müsəlman Qurana bu hörmətsizliyi etməz ikən, Allahın peyğəmbəri (ə) ona nazil olan ilahi kəlamı ayaq altına atarmı?

وَأَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ يَجُرُّهُ إِلَيْهِ

“Və qardaşının başından tutub özünə tərəf çəkməyə başladı.” (Əraf 150)

Bu yanaşma Harunun (ə) günahına görə deyildi.Harun o qövmün ona verdiyi əziyyətlərə baxmayaraq yenə onlarla qaldı. Əgər onları tərk etsəydi Musa (ə) ın yanına ya digər bir yerə  getsəydi ilahi əzab onlara nazil olardı. Harun (ə) ın burada heç bir günahı yox idi. Çünki, o öz üzərinə düşəni etmişdi. Musa (ə) öz qardaşına qarşı bu cür həssas rəftar edir ki, digərləri ibrət alsın. Qızım sənə deyirəm gəlinim sən də eşit misalı kimi. Həm də Musa (ə) bu əməlləri ilə fürsət vermir ki, qövmü öz etdiyi günaha bəhanə gətirə və özünü haqlı göstərə. Bu iş Musa (ə) narahatçılığının şiddətini göstərir. Dini təhrif ediblər, Musanın gətirdiyi dini bir yana qoyub bütə sitayiş edirlər. Din aradan gedirsə peyğəmbər təbiidir ki, qəzəblənir, amma Allaha görə.

قَالَ ابْنَ أُمَّ  – (Harun) dedi: Anamın oğlu! (Əraf 150)

Bu ifadə ilə Harun (ə) qardaşı Musa (ə) ilahi rəhməti xatırladır. Ana bir ailədə ilahi rəhmətin təcəssümüdür. Harun (ə) da bu incə məqama toxunur və qardaşına bu cür xitab edir – Anamın oğlu.

Bir daha qeyd edək ki, Musa (ə) –ın qəzəbi ilahi qəzəb idi, nəfsinə görə deyildi. Öz qövmünə ürəyi yandığı üçün əsəbləşir.

Taha 94-də bir ifadə də yer alır, Harun (ə) ın dilindən.

لَا تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَلَا بِرَأْسِي

Saqqal və başımdan tutma. (Taha 94)

Bu əməl Musa (ə) ın qəzəbinin şiddətini bildirir.

Bu qissə bizə öyrədir ki, Harun (ə) kimi ki Quran əzəmətlə yad edir o da qövmün içində olsa qövm özünün islahına çalışmasa iş nəticə verməz.Musa (ə) ın qardaşı ilə bu cür münasibəti qövmü üçün bir dərs idi. Başa düşdülər ki, Musa (ə) qardaşı günahkar olmadığı halda bu qədər məsələdə təkid edir. Bu növ işləri ciddiyə alsınlar.  Hətta iş o yerə çatmışdı ki Quran Harun (ə) dilindən buyurur:

إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي وَكَادُواْ يَقْتُلُونَنِي

“Bu qövm məni zəiflətdi və az qaldı ki məni öldürsünlər.” (Əraf 150)

Sual: Bir peyğəmbəri (s) doğru sözü deyən zaman öldürsələr eybi var?

Cavab: Əgər bu ölüm həmin ümmətin oyanmasına səbəb olarsa çox ali bir ölümdür. Yox, əgər bu missiyaya xidmət etməsə onda sağ qalıb tağutla mübarizə aparmaq lazımdır. Harun (ə) da bu cür etdi.

فَلاَ تُشْمِتْ بِيَ الأعْدَاء وَلاَ تَجْعَلْنِي مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ

“Odur ki, düşmənləri məni məzəmmət etməyə qaldırma və məni zalım dəstə ilə bir tutma.” (Əraf 150)

قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلأَخِي

“Ey Rəbbim, məni və qardaşımı bağışla.” (Əraf 151)

Bağışla sözünü izah etmişdik. Ğafərə dəfdir. Yəni yaxın qoyma günah mənə yaxın belə düşə. Bu ğafərənin mənasın xülasə bir də görək;

1.İnsan günah edir bağışlanma diləyir.

2.Günahın qarşısını al ki, ona bulaşmayım. Onu məndən dəf et.

3.Qüsur və xətamı bağışla. (O işlər ki, məni ilahi hədəfdən uzaq salır.)

Bu ayədə Musa (ə) dilindən gələn اغْفِرْ لِي sözü hansı mənadadır?

1.İlahi bu növ hadisə birdə üz verməsin. Qövm az zamanda yolunu azıb.

2.Bu pis işin təsir və nəticələrini bu qövmdən uzaq et.

Bu hadisələr sona çatdıqda Musa (ə) qövmünə etdikləri işlərin pisliyini birdə dili ilə çatdırır və onları tövbə etməyə dəvət edir, onlar da tövbə edir və Allah da qəbul edir. (Bax: Bəqərə 54)

Musa (ə) qövmünün Allahı görmək istəyi.

Bəni-İsrail qövmü Musa peyğəmbərdən (ə) tələb etdi ki, öz Allahını onlara göstərsin. Dedilər ki, əgər onlar da Allahı gözlə görsələr, iman gətirərlər.Musa (ə) əlacsız qalıb, həmin adamların bir neçəsini özü ilə götürdü və Allahdan vəhy aldığı Sina dağına gəldi.

Hadisənin ardı Quranda belə təsvir edilir:

“Musa təyin etdiyimiz vaxtda (Sina dağına) gəldikdə Rəbbi onunla danışdı. (Musa:) “Ey Rəbbim! Özünü mənə göstər, sənə baxım!” – dedi. Allah: “Sən məni əsla görə bilməzsən. Lakin bu dağa bax. Əgər o, yerində dura bilsə, sən də məni görə bilərsən”, – buyurdu. Rəbbi dağa təcəlli etdikdə (Allahın nuru dağa saçıldıqda) onu parça-parça etdi. Musa da bayılıb düşdü. Ayılandan sonra isə: “Sən paksan, müqəddəssən! Sənə tövbə etdim. Mən (İsrail oğullarından səni görməyin mümkün olmadiğına) iman gətirənlərin birincisiyəm!” – dedi” (Əraf, 143)

Ümumi izah.

Allahın danışıması bizim danışığımız kimi deyil. Belə deyil ki, bizim kimi dil ilə, səs ilə düşünə qərar verə və fikrini izhar edə. Musa (ə) Allahla söhbətini bir cümlə ilə belə deyək. Allah bir səs icad etdi və o səs vasitəsi ilə Musa (ə) la danışdı. Nəinki, bəziləri deyir ki, Allah öz səsi ilə danışdı.

Musa qövmündən 70 nəfərlə birgə Tur dağına gedir. Bu dağ Şamla (indiki Suriya) Mədyən arasında yerləşir. Bəzi təfsirlərdə bu dağın Küfə yaxınlığında Nəcəf torpağında olduğunu da qeyd etmişlər. Tur dağı bəzən Sina sözü ilə birgə də Quranda istifadə edilib. Amma bilməliyik Sina dağın adı deyil. Sina səhranın, məntəqənin adı, Tur isə dağın adıdır. Bəzi müfəssirlər yazırlar ki, “Tur” kəlməsi böyük dağ, dağ, bərəkətli dağ, bol ağaclı dağ, deməkdir. Tur sözünün başqa mənaları da vardı. Məsələn hər zəmanənin, dövrün imamı və s.

Qayıdaq mövzumuza. Musa (ə) camaatın istəyini Allaha çatdırdıqda Allahın nuru dağa təcəlla etdikdə dağı parça-parça etdi və Musanın qövmü başa düşdü ki, bu istədikləri məsələ doğru deyildi. Ayədə Musa (ə) dilindən gələn tövbə edirəm sözü öz qövmünün etdiyi bu istəyə görə idi. Musa (ə) onsuzda yaxşı bilirdi ki Allahı görmək mümkün deyildi. Quran özü buyurur:

لاَّ تُدْرِكُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الأَبْصَارَ

“Gözlər onu görüb dərk etməz, o gözləri dərk edər!”

وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ

O lətifdir (cismlikdən uzaqdır). (Ənam 103)

Allahı qəlb gözü ilə dərk edib görmək mümkündür. Bunun üçün Nəcm 13-14 baxa bilərsiniz.

Musa (ə) günah nisbət verənlər anlasın ki, Musa (ə) –mı Allah özü tərbiyə edib, və onun sevgisini camaatın ürəyinə salıb. Elə o ayələrlə sözümüzü yekunlaşdırırıq.

“Öz nəzarətim altında tərbiyə alıb yetişməyin üçün Öz tərəfimdən (qəlblərə) sənin məhəbbətini saldım. (Taha 39)

Musa (ə) ilahi tərbiyə ilə xüsusi seçilmiş və saflaşmış bir biri idi.

“Və bu kitabda Musanı xatırla ki, o, xüsusi ilahi tərbiyə vasitəsi ilə saflaşmış, Allahın seçilmişi, elçi və xəbər gətirən idi.” (Məryəm 51)

Mahir Şəkərov – İlahiyyatçı yazar.