Peyğəmbərin (s) "İnşallah" sözünü deməməsi onun günah etməsi anlamına gəlməz.

وَلَا تَقُولَنَّ لِشَيْءٍ إِنِّي فَاعِلٌ ذَلِكَ غَدًا

Və heç bir şey barəsində “mən sabah onu mütləq yerinə yetirəcəyəm” demə (çünki yaradılış səbəbləri, hətta insanın iradə və istəyi Allahın iradə və istəyindən asılıdır.) (Kəhf 23)

إِلَّا أَن يَشَاء اللَّهُ وَاذْكُر رَّبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَى أَن يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَدًا

Yalnız (belə de: “Əgər) Allah istəsə (filan işi edəcəyəm). Və (inşallah deməyi) unudana, öz Rəbbini yada sal və de: “Ümid var ki, Rəbbbim, məni bundan daha yaxın (bir yol)a təkamülə və haqqa doğru yönəltsin. (Kəhf 24)

Bütün peyğəmbərlər kimi, son peyğəmbərimiz də məsumdur. Onların həyatlarında baş verən hadisələrin kökündə bizim çətinliklə anlaya biləcəyimiz həqiqətlər dayanır. Allah Rəsulu (s) barədə qeyd edilən və onu şirkdə ittiham edən bir mövzunu Quran işığında aydınlaşdıraq.

Mövzunun ümümi mahiyyəti vəhyin kəsilməsidir. Vəhyin kəsilməsinin səbəblərinin izahında müxtəlif fikirlər rəvayətlər mövcuddur. Lakin, biz Qurana və peyğəmbər (s) şəninə ən uyğun olanını zikr edirik.

1.Bir qrup yəhudi peyğəmbəri (s) imtahan etmək məqsədi ilə ona müxtəlif suallar ünvanladılar. Peyğəmbər (s) “sabah gəlin” dedi və “inşallah” sözünü ifadə etmədi. Bu səbəbdən 40 gün (bəzi mənbələrdə 5 və 15 gecə və gündüzdə keçməkdədir) vəhy gəlmədi və Hz Cəbrail (ə) nazil olmadı. Daha sonra Kəhf 23-24 nazil oldu. Bəzi tarixi mənbələr isə sual verənlərin Qureyşdən olduğunu və onlarda bu mövzuda yəhudilərlə iş birliyi içində olmaları nəql olunur. Cəbrail (ə) Allah tərəfindən həmin cavablar haqqında və dünyanı dolanan barəsində bəhs edən “Kəhf” sürəsini və ruh haqqında olan ayəni peyğəmbərə (s) nazil etdi. Peyğəmbər (s) cavabın bu qədər gecikməsinin səbəbini Hz Cəbraildən (ə) soruşdu.

Hz Cəbrail (ə) cavabında: “Mən yalnız Allahın əmri ilə nazil oluram.” buyurdu.”

Bu ayələr bizə danışıq zamanı necə danışacağımızı bəyan etmək üçün gözəl ülgüdür. Yəni, əslində ibrət götürəcək bizlər olmalıyıq. Digər tərəfdən, məsələ sırf belə deyil ki, peyğəmbər yalnız və yalnız “inşallah” sözünü demədi deyə Allah vəhyi kəsdi. Məsələnin bu cür qoyulmasını yalnış hesab edirik.

Bir insan əgər inanırsa ki, baş verəcək hadisələrdə Allahın da iradəsi vardır, bunu hər dəfə dilində deməsinə lüzum yoxdur. Təfsir alimləri bu ayələri şərh edərkən, Zuha sürəsinin də təfsirinə diqqət çəkirlər. Zuha sürəsinin də nazil olma səbəbi bu hadisə ilə bağlıdır. Həmin sürəyə baxdıqda Allah Rəsuluna qarşı, ehtiram və hörməti müşahidə edirik. Həmin sürənin 1-5 ayələrini oxuyaq.

Zuha 1: And olsun günəşin doğmasına və aydın gündüzə.

Zuha 2: And olsun sakitləşməkdə və (hər yeri) bürüməkdə olan gecəyə ki,

Zuha 3: (Ya Muhəmməd), Rəbbin səni tərk etməmiş və (sənə) acığı tutmayıb.

Zuha 4: Və şübhəsiz, axirət sənin üçün dünyadan daha xeyirlidir.

Zuha 5: Həqiqətən, Rəbbin tezliklə sənə (o qədər) əta edər ki, (Ondan) razı qalarsan.

Əgər Allah Rəsulu hər hansı bir xətaya və ya səhvə düçar olmuş olsaydı Allah “(Ya Muhəmməd), Rəbbin səni tərk etməmiş və (sənə) acığı tutmayıb.” buyurmazdı. (Zuha 3)

İnşallah kəliməsinin dilə gətirməmək günaha yaxud bəzilərinin düşündüyü kimi şirkə səbəb olmaz. İnsan o zaman şirkə daxil olar ki, bir işin baş verməsində özünü müstəqil bilsin. Amma əgər bir şəxs Allah qarşısında özünün və ya başqasının müstəqil olmadığı etiqadındadırsa, dilinə inşallah kəlməsini gətirməsə də belə heç bir şirkə düçar olmaz. İslam peyğəmbəri (s) ona görə bu sualın cavabını yubatmışdır ki, Allahdan vəhy gözləyirdi. Bu Allah Rəsulunun (s) həmişə etdiyi bir əməl idi. Peyğəmbərin (s) bu mövzu qarşısında da vəhyi gözləməsi onun müstəqil olmayıb Allaha arxalanmağından xəbər verirdi. Qurani-Kərim bəzi peyğəmbərlərin əməllərini onlara aid olduğunu deyir. Bunu da Feli-tovhidə zidd bilmir. Necə ki, peyğəmbərə xitabən buyurur:

فَقُلْ لى عَمَلى وَ لَكُمْ عَمَلُكُمْ

De: “Mənim əməlim mənə, sizin əməliniz isə sizə aiddir. Mənim etdiyim əməllərin sizə, sizin etdiyiniz əməllərin mənə heç bir dəxli yoxdur!” (Yunus 41)

Başqa ayədə isə oxuyuruq: 

وَ يَسْئَلُونَكَ عَنْ ذِى الْقَرْنَيْنِ قُلْ سَأَتْلُوا عَلَيْكُمْ مِنْهُ ذِكْراً

(Ya Rəsulum!) Səndən Zülqərnəyn barəsində soruşarlar. De: “Onun barəsində sizə bir hekayət (bəzi xəbərlər) söyləyəcəyəm!” (Kəhf 83)

وَلَا تَقُولَنَّ لِشَيْءٍ إِنِّي فَاعِلٌ ذَلِكَ غَداً ‏

Və heç bir şey barəsində demə ki, mən onu sabah edəcəyəm. (Kəhf 23)

غَداً - Sabah -Məqsəd gələcəkdir.

Qurani Kərimin bir neçə ayəsində Allah inşallah sözünün önəmini çatdırmaq üçün ayələr nazil etmişdir.

Daha ətraflı bax: Bəqərə 70, Kəhf 24-69, Qəsəs 27, Fəth 27, Saffat 102.

Bu ayələrə diqqət etsəz görəcəksiniz ki, İstər Allah Rəsulu (s), istərsə də digər peyğəmbərlər mühüm bir iş görmək istədiklərində “İnşallah” sözlərini dillərində şüar etmişlər.

Mövzumuza gəlincə, insan gərək həqiqətən özünü məhdud bilə, aciz bilə. Bilə ki, hər şeyin üzərində daha üstün bir qüdrət vardır.Bu məsələ insan qəlbinə, əqidəsinə qayıdan bir mövzudur. Bir insan dildə “Allaha sığınıram” deyib, əməlində yenə günahlara davam edirsə, onda dildə dediyinin heç bir əhəmiyyəti olmaz.

Əziz peyğəmbərimiz (s) hətta qəbir əhlinə dua və salam verdiyi zaman belə inşallah sözünü ifadə etmişdir. (Muslim, Cənaiz 104, İbn Macə 36.) Baxmayaraq ki, hər bir kəsin ölümü qətidir. Peyğəmbər (s) bu əməli ilə bizə danışarkən, necə danışmalı olduğumuzu öyrədir. Axı o ən gözəl nümunədir. (Əhzab 21)

Fəlsəfə fənnində də belə bir fəlsəfi nəzəriyyə mövcuddur: “لا مؤثر فی الوجود الا الله” Yəni Allahdan başqa heç bir müəssir (təsir edən) yoxdur.

Bu ayənin heç bir yerindən “Peyğəmbər (s) günah etdi ya şirk etdi” mənası anlaşılmır. Və Allah Rəsulu (s) da bu müddət ərzində özünün ruhiyyəsində belə bir halət yaşamadı. Əgər həqiqətən bir günaha düçar olduğunu bilsəydi, Hz Cəbrayıl nazil olduqda “niyə gec gəldin” sualı o zaman yersiz olardı. Vəhyin gecikməsi ilə əslində bir sıra məsələlər həllini tapdı. Hələ də bəziləri Quranın Allah sözü olmasına şəkk edirdi. Bu hadisədən sonra bəhanələri az da olsa kəsildi. Vəhy gecikdi deyə, Allah Rəsuluna (s) bəzi töhmətlər vuruldu, haqqında xoşagəlməz sözlər söyləndi. Amma, o səbrlə ilahi vəhyi gözlədi. Hamı bir daha gördü ki, Allah Rəsulunun (s) onlara dediyi hər söz ilahi vəhydir, onların düşündüyü kimi öz sözləri deyildir. Hətta Cəbrayıl (ə) da Allahın izni olmadan nazil ola bilmir. Vəhyin gecikməsi Qiyamətəcən bütün insanlığa bunu öyrətdi ki, Quran nə Hz Cəbrayılın sözüdür və nə də peyğəmbərin (s). Bu Allah tərəfindən nazil olan ilahi kəlamlardır. Allah Rəsulu (s) İnşallah deməməsi əslində bütün bu hadisələrin baş verməsi üçün gözəl zəmin yaratdı.

Məryəm 64 – “(Vəhy mələyi bir müddət yubandı. Peyğəmbər səbəbini soruşdu. Mələk dedi: “Biz peyğəmbərə tədrici vəhy gətirmək üçün) yalnız Rəbbinin əmri ilə nazil oluruq. Bizim gələcək və keçmiş işlərimiz və o ikisinin arasında olan hal-hazır Allaha məxsusdur. (Allah üçün keçmiş, gələcək və indiki zaman birdir və vəhyin gecikməsi məsləhətdir). Sənin Rəbbin əsla unutqan deyil.”

Biz Quranın digər ayələrinə də baxdıqda görürük ki, xitab peyğəmbərə olsa da məqsəd o deyil. Tövbə sürəsinin 43-cü ayəsinin izahında buna geniş yer ayırdıq. (Bax: http://mahir-shekerov.blogspot.com/2017/02/tovb-43-peygmbri-s-trif-edir-mzmmt-yox.html)

“Vəhyin gecikməsi” bizim baxışı bucağımızdan hansı mənanı ifadə edə bilər. Amma ilahi məsləhət, hikmət və bu gecikmənin pərdəarxası həqiqətlərini gördükdə insan anlayır ki, Allahın heç bir işi hikmətsiz deyilmiş. Quranın tədrici nazil olmasını da nəzərə alsaq, məsələnin anlamaqda bizə yardımçı ola bilər.

Bu ayədən alacağımız ibrətlər bunlardır:

1.Bir qərar aldıqda Allahın iradəsin öz iradəmizdən üstün bilək.

2.İşlərin həyata keçməsində özümüzü müstəqil (Allahdan ayrı) bilməyək. Zahirdə olan hadisələr, işlər bizi aldatmasın.

3.İnşallah sözünü təkcə dildə demək kifayət etmir. Əgər bu söz ruhumuza hopsa və hər an onunla yaşasaq hətta dilə gətirməsək belə heç bir eyibi olmaz. Bu mövzuda bizə nümünə olan Allah Rəsulu (s) kimi.

4.Əlimizdən çıxan şeyləri, təlafi edək.

5.Peyğəmbərlərin də ilahi tərbiyəyə, tövhidi mövzularda daha da üstün yolları qət etməkdə yardıma ehtiyacları vardır.

6.İnsan daim Allahın köməyinə möhtacdır, peyğəmbər olsa belə.

7.Allahın yardımına özünü möhtaclı bilmək, bəndəçiliyini analamaqdır.

8.Hidayətin mərhələləri vardır. Peyğəmbərlər də daim ən kamilliyə doğru hidayət olunurlar.

9.Orta yolu tutaraq, ifrat və təfritdən çəkinmək.

10. Allahın bütün işlərində mütləq bir hikmət vardır.

Nəticə: Allah Rəsulu (s) bu mövzuda heç bir günaha yol verməmişdir. Zuha sürəsindəki ehtiram dolu ayələr buna dəlildir. Allahın peyğəmbəri ümmət üçün gözəl bir nümünədir. Allah Rəsulunun bütün vücudu tövhid və ilahi həqiqətlərin cəm olduğu mübarək bir vücuddur. Onun hər addımı, işi ilahi istəklərlə üst-üstə düşür. Belə bir nümünə şəxs necə ola bilər ki, hansısa işdə Allahın köməyini, ayrdımın unuda və özünü Allaha bağlı bilməyə? Bu Quranın bizə tanıtdırdığl nümünə şəxsiyyətə münasib deyil. Digər tərəfdən peyğəmbərin o sözü zahirdə deməməsi onun həqiqətdə o cür düşünməsi demək deyil və heç kim iddia edə yaxud bu iddianı isbat edə bilməz ki, peyğəmbər “inşallah” sözünü deməməklə özü ilə Allah arasında xüsusi bağı qopartdı. Allah Rəsulu (s) inşallah sözünü deməməklə o zamanda olan bir sıra məsələləri real şəkildə cavablandırmış oldu. Vəhyin Allahın sözü olmadığı iddia ednlərin, iddiaları bu yolla aradan getdi. Bunu da qeyd edək ki, inşallah sözü gələcəklə bağlı işlər üçün istifadə olunur. Bu sözü keçmişə nisbət vermək doğru deyil. Məsələn: “Mən inşallah dünən filan yerə getdim” Həmçinin hər sözdə tez-tez inşallah sözü işlətmək də bu sözün mahiyyətinin aradan getməsinə səbəb olur. Məsələn, “saat neçədir?”, Neçə yaşın var?” sualına – İnşallah saat beşdir, yaxud inşallah 20 yaşım var deməsi doğru hesab olunmur. İnsan əqidə və qəlbi ilə hər şeyin Allahın iradəsi ilə baş verdiyinə inansa kifayət edər. Hətta dilinə gətirməsə belə bu onun imanına, dininə zərrə xələl gətirməz.

Mahir Şəkərov – İlahiyyatçı yazar.